Παρασκευή 24 Οκτωβρίου 2014

Ανάδειξη του αρχείου Θεόδωρου Δερβενιώτη


Ανάδειξη του αρχείου Θεόδωρου Δερβενιώτη


Με αφορμή την δημιουργία λευκώματος για τη ζωή και το

έργο του μεγάλου συνθέτη


Του

Αλέξανδρου Καπανιάρη* M.Sc.

Ερευνητής – Υπεύθυνος Ψηφιοποίησης,

Τεκμηρίωσης και Ανάδειξης του Αρχείου Δερβενιώτη


Ένα από τα βασικότερα προβλήματα των ιστορικών αρχείων και συλλογών που δεν ανήκουν σε τυπικές δομές (μουσεία, ιστορικά και πνευματικά κέντρα, φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης, τριτοβάθμια ιδρύματα κ.ά.) είναι ότι καταστρέφονται, αλλοιώνονται, απαξιώνονται χωρίς να υπάρχει σχετική μέριμνα ή εξειδικευμένες γνώσεις για συντήρηση, ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση και ανάδειξη του πολύτιμου υλικού τους. Αυτό το σπάνιο υλικό των «ανεκμετάλλευτων» ιστορικών και πολιτιστικών αρχείων, συνήθως ιδιωτικών συλλογών, αθροιστικά αποτελεί μέρος του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας μας. Η μη διάσωση συνεπώς κάθε ανέκδοτου ιστορικού και πολιτιστικού υλικού, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην αξιοποίηση του πολιτιστικού κεφαλαίου της χώρας μας.

Η ανάδειξη συνεπώς της πολιτιστικής μας κληρονομιάς με την βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας δημιουργεί μεγάλες προσδοκίες και υποχρεώσεις αν θέλουμε να αναδειχθούν τα εναπομείναντα πολιτιστικά και ιστορικά τεκμήρια.

Οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν ολοκληρωμένες λύσεις σε ζητήματα προβολής του εθνικού πολιτιστικού πλούτου μας. Για τη ορθή ανάδειξη των αρχείων και συλλογών έχουν δημιουργηθεί στάνταρτ που εξασφαλίζουν τη μακροχρόνια προβολή του υλικού:

• με συστηματική μεθοδολογία ανάδειξης αρχείων και συλλογών

• με κοινές μορφές ανάδειξης δεδομένων

Συνεπώς με την βοήθεια των νέων τεχνολογιών μπορούμε να δρομολογήσουμε δράσεις που αφορούν την διατήρηση και την ενίσχυση της ιστορίας, του πολιτισμού, και όλων των στοιχείων που διαμορφώνουν την επονομαζόμενη συλλογική και εξελισσόμενη μνήμη.

Ένα από αυτά τα σπάνια αρχεία που αποτελεί αντικείμενο περαιτέρω έρευνας και μελέτης είναι η περίπτωση του αρχείου Θ. Δ. Δερβενιώτη. Το αρχείο του Ζαγοριανού μουσικοσυνθέτη, μαέστρου και συνδικαλιστή παρουσιάζει εξαιρετικό ιστορικό, μουσικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον. Τα τεκμήρια του αρχείου αναφέρονται σε σημαντικές περιόδους της Ελληνικής Μουσικής (1950 – 1990) οι οποίες αποτελούν κομμάτι της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας.

Το αρχείο Θ. Δ. Δερβενιώτη μπορεί να προσφέρει για τις επόμενες γενιές (επιστήμονες, ερευνητές, ιστορικούς, μουσικούς) σημαντικές πληροφορίες, μαρτυρίες, ντοκουμέντα και μουσικό υλικό για μια μεγάλη περίοδο του ελληνικού τραγουδιού κυρίως μετά το 1950. Το υλικό του αρχείου επίσης είναι μοναδικό και αδημοσίευτο στο μεγαλύτερο μέρος του.


Επιχειρώντας να οριοθετήσουμε το πλήθος (ποσότητα), την ποιότητα (αξία) και τις περιόδους (χρονολογία) των τεκμηρίων που απαρτίζουν το αρχείο οδηγούμαστε στην παρακάτω κατηγοριοποίηση:


1. Δίσκοι Βινυλίου


123 δίσκοι βινυλίου 45 στροφών με τραγούδια του Θ. Δερβενιώτη


Οι δίσκοι βινυλίου 45 στροφών σχετίζονται με τις δισκογραφικές εταιρίες που συνεργάζεται ο Θ. Δερβενιώτης είτε ως συνθέτης και στιχουργός, είτε ως μαέστρος. Οι εταιρίες αυτές είναι οι Columbia, His Master Voice, μετέπειτα Columbia-EMI και οι ανταγωνίστριες αυτών Odeon, Parlophone, μετέπειτα Μίνως Μάτσας & Υιός. Κάποιες περιορισμένες συνεργασίες βέβαια υπάρχουν και με την δισκογραφική εταιρεία BENTETA.


30 δίσκοι βινυλίου με τραγούδια του Θ. Δερβενιώτη


Οι δίσκοι αφορούν την πιο σύγχρονη δισκογραφία του Θ. Δερβενιώτη κυρίως στις εταιρίες Columbia-EMI, Μίνως Μάτσας & Υιός.


2. Παρτιτούρες


36 παρτιτούρες τραγουδιών του Θ. Δερβενιώτη


Οι μουσικές παρτιτούρες αποτελούνταν από το εξώφυλλο σε διχρωμία, στο εσωτερικό μέρος το πεντάγραμμο με το μουσικό έργο και συνήθως τις περισσότερες φορές στην τέταρτη σελίδα η διαφήμιση του εντύπου. Στο εξώφυλλο αναγραφόταν ο τίτλος του τραγουδιού καθώς ο συνθέτης, ο στιχουργός και ο ερμηνευτής. Αρκετές φορές στο εξώφυλλο υπήρχε και αναφορά του δίσκου με επωνυμία εταιρίας, σειρά και αριθμός δίσκου.


42 παρτιτούρες τραγουδιών άλλων συνθετών


Οι παρτιτούρες αυτές αφορούν έργα των παρακάτω συνθέτων: Π. Τούντα, Στ. Καζαντζίδη, Γ. Ζαμπέτα, Γ. Μητσάκη, Α. Καλδάρα, Β. Καραπατάκη, Ε. Χιώτη, Γ. Λαύκα, Μ. Μιχαλά, Σ. Χρυσίνης – Παπαδόπουλος, Δ. Γκουτή, Β. Τσιτσάνης, Σ. Ατταλίδης, Ι. Παπαδοπούλου, Ν. Γιάκοβλεφ, Π. Πετσά, Τ. Εδρά, Ε. Περπινιάδης, Γ. Μαργιώλα, Γ. Βελάς, Ι. Τατασόπουλος, Σ. Παντελίδη, Μ. Μπακάλης.


3. Φωτογραφίες


200 φωτογραφίες

(προσωπικές φωτογραφίες, πρόβες, στούντιο, συναντήσεις, φίλοι και καλλιτέχνες, συνδικαλισμός, τιμητικά αφιερώματα, εξορία, παραδοσιακοί μουσική, μουσικές σχολές)


4. Διάφορα χειρόγραφα, έγγραφα και τεκμήρια

(προσκλήσεις, συμβόλαια, ταυτότητες, χειρόγραφα, αποδείξεις, κατάλογοι, καταστατικά, τετράδια μουσικής, μουσικά τετράδια ρεπερτορίου, παρτιτούρες, πιστοποιητικά, καταστάσεις, κ.ά.)

5. Αντικείμενα


Προσωπικό μπουζούκι (1)

Μπουζούκια μουσικής σχολής (4)

Πάντζο (1)

Λαούτο (1)

Χρυσός Δίσκος (Εξ αδιαιρέτου)

Αναμνηστικό μετάλλιο (1)

Γυαλιά και κομπολόι

Διάφορα προσωπικά αντικείμενα


Σε όλα αυτά βέβαια μπορούν να προστεθούν συνεντεύξεις, ανέκδοτα μουσικά έργα κ.ά. Το σύνολο των τεκμηρίων του αρχείου βρίσκονταν στο γραφείο της Αθήνας χάρη στην επιμονή του Θ. Δερβενιώτη ο οποίος και τα συνέλεξε όλα αυτά τα χρόνια.


Η ιδέα να ψηφιοποιηθεί, να τεκμηριωθεί και να αναδειχθεί το αρχείο Δερβενιώτη, είχε ξεκινήσει από το 2002, όταν είχε πραγματοποιηθεί η πρώτη ολοκληρωμένη τηλεοπτική συνέντευξη στην αυλή του πατρικού του σπιτιού. Αυτό σε συνδυασμό με την πολύχρονη συνεργασία μας που είχε πραγματοποιηθεί την περίοδο 1999-2004 στο Δήμο Ζαγοράς βοήθησε να ολοκληρωθεί αυτή η προσπάθεια.

Μέσα α’αυτό το πλαίσιο ξεκίνησε η πρωτοβουλία να ψηφιοποιηθεί, να τεκμηριωθεί και να αξιοποιηθεί το αρχείο του Θ. Δερβενιώτη το οποίο δεν γνώριζα ακριβώς που υπήρχε και σε τι κατάσταση βρίσκονταν. Αρκετά γρήγορα σε συνεννόηση με την γυναίκα και τα παιδιά του, έμαθα ότι το προσωπικό του αρχείο βρίσκονταν επί πολλά έτη στο γραφείο της Αθήνας. Τις περισσότερες ώρες ο συνθέτης τις περνούσε στο γραφείο ήταν ακούγοντας, είτε διαβάζοντας είτε μιλώντας με φίλους στο τηλέφωνο.

Ο δάσκαλος τα είχε όλα τακτοποιημένα στο γραφείο του λες και με περίμενε να το ανοίξω και να ψαχουλέψω κάθε σημείο του, κάθε συρτάρι που θα έβρισκα. Πράγματι το καλοκαίρι του 2010 άνοιξα το γραφείο του στην Αθήνα και την πρώτη μέρα δούλευα μέσα σ’αυτό το χώρο δώδεκα συνεχόμενες ώρες. Είχα μαγευτεί από τα τεκμήρια μιας σημαντικής καριέρας του μεγάλου συνθέτη. Μονολογούσα συνεχώς που έλαχε σε μένα η τιμή να αγγίξω για πρώτη φορά μετά από έξι χρόνια τα αντικείμενα και τα χειρόγραφα του και από την άλλη για την μεγάλη ευθύνη που θα με συνοδεύει από εδώ και πέρα.

Στην συνέχεια επισκέφτηκα τα γραφεία της ΕΜΣΕ στην Αθήνα ψάχνοντας τα φωτογραφικά άλμπουμ ενώ αμέσως μετά επισκέφτηκα την συνεργάτιδα και γραμματέα του τα τελευταία χρόνια κ. Τάνια Χαροκόπου.

Η ιδέα για την δημιουργία ενός λευκώματος για την ζωή και το έργο του Θεόδωρου Δερβενιώτη είχε ήδη δρομολογηθεί. Τα πρώτα κεφάλαια της νέας δουλειάς άρχισαν ήδη να δημιουργούνται με την συνεργασία της γραφίστριας μου στο Βόλο. Γρήγορα άρχισε να ξετυλίγεται το κουβάρι της ιστορίας του αγαπημένου μου δασκάλου και οι υποσχέσεις που είχα δώσει στον εαυτό μου αλλά και άτυπα στον ίδιο αρχίζουν να υλοποιούνται. Η συνέντευξη του 2002 θα είναι το βασικό κείμενο του λευκώματος και αμέσως ξεκίνησε η απομαγνητοφώνηση. Έτσι υπήρχαν όλα τα τεκμήρια, κείμενα και δομή με βάση τη ζωή και το έργο του μεγάλου δημιουργού.


Στα πλαίσια της ψηφιοποίησης του αρχείου Θ. Δ. Δερβενιώτης δημιουργήθηκε ιστολόγιο (web blog) με στόχο την ευαισθητοποίηση πολιτών και φορέων για την προσθήκη ή παραχώρηση υλικού που αφορά το αρχείο αλλά και γεγονότα που συνδέονται με την περίοδο αυτή (http://derbeniotis.blogspot.com).


Η αξιοποίηση του αρχείου Θ.Δ. Δερβενιώτη ξεκινά λοιπόν με την προσεχή έκδοση λευκώματος συνοδευόμενο από μουσικό ψηφιακό δίσκο για την ζωή και το έργο του σημαντικού μουσικοσυνθέτη. Το παρόν αφιέρωμα, στο ένθετο διαδρομές της Θεσσαλίας αποτελεί μια προδημοσίευση αυτής της δουλειάς που θα συνεχιστεί έχοντας ως τελικό στόχο το σύνολο των τεκμηρίων του αρχείου να αποτελέσουν τμήμα ενός πολυθεματικού μουσείου προσωπικοτήτων του Δήμου Ζαγοράς που πρέπει άμεσα να δημιουργηθεί.


Ο Θόδωρος Δερβενιώτης υπήρξε για μένα πάνω από όλα ένας άνθρωπος, με ευαισθησίες, απλότητα, ισχυρή ιδεολογία και διάθεση προσφοράς στην κοινωνία. Τα τραγούδια του πάντα έκρυβαν μηνύματα δικαιοσύνης για την κοινωνία και τον συνάνθρωπο. Η μουσική ήταν για τον ίδιο ένα μέσο για να διαπαιδαγωγείτε ο λαός και παράλληλα να βρίσκει ένα τρόπο να διασκεδάζει αυθεντικά.

Χαρακτηριστική είναι η ρήση που βρήκα στα χειρόγραφα του με την οποία θα ήθελα να ολοκληρώσω το άρθρο μου: «Το Λαϊκό τραγούδι είναι αυτό που κάνει το λαό να συγκινείται, να ονειροπολεί, να μελαγχολεί, να ελπίζει, να ευθυμεί, να κάνει κέφι και να ατσαλώνεται».

* Ο Αλέξανδρος Καπανιάρης είναι Καθηγητής Πληροφορικής, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στις Γραφικές Τέχνες - Πολυμέσα. Το Δεκέμβριο του 2009 κυκλοφόρησε η πρώτη του δουλειά (λεύκωμα και ντοκιμαντέρ) που αφορά το ιστορικό αρχείο του Δημητρίου Κασλά (Δημήτριος Κασλάς, Ο άνθρωπος, η στρατιωτική διαδρομή, η εποχή). Επίσης το διάστημα αυτό ασχολείται με την ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση και ανάδειξη του αρχείου Ν. Γεωργούλα.


ΑΓΑΠΗ ΒΙΝΥΛΙΟ

Ποτέ άλλοτε ένα υλικό δεν ήταν περισσότερο συνυφασμένο με την ηδονή όσο το βινύλιο. Εύκολο στη χρήση, ανθεκτικό, αξιόπιστο και με ραβδώσεις. Βγαίνει σε διάφορα μεγέθη και χρώματα και έχει καταφέρει να έχει πιστούς οπαδούς οι οποίοι μιλούν γι αυτό με θρησκευτική ευλάβεια. Και δεν έχουν και άδικο. Μέχρι και σήμερα δεν υπήρξε άλλο αντικείμενο στον κόσμο της μουσικής που να αγαπήθηκε περισσότερο από ένα δίσκο βινυλίου.

Η ιστορία του ξεκινά χονδρικά από τα τέλη του 19ου αιώνα. Χάριν στην ευρηματικότητα και το μεράκι κάποιων η μουσική ηχογραφείται και φυλακίζεται σε ένα λεπτό και ως επί το πλείστον μαύρο κύκλο. Η αναπαραγωγή γίνεται με τη βοήθεια μίας βελόνας ενώ ένας «φάκελος» που δεν υστερεί σε τέχνη τον προστατεύει. Κατά συνέπεια το βινύλιο γίνεται το βασικότερο μέσο διάδοσης μιας μουσικής ιδέας και ένα κατ’ εξοχήν εμπορικό προϊόν.
Οι δίσκοι βινυλίου καταφέρνουν να επικρατήσουν για δεκαετίες κι αυτό γιατί αιχμαλωτίζουν τη μουσική με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Χάρη στο αναλογικό σήμα η αίσθηση των οργάνων και της μουσικής σύνθεσης, το κλίμα του στούντιο, η διάθεση των μουσικών αποτυπώνονται με ακρίβεια στις αυλακώσεις τους. Τελικά το σύνολο μιας ηχογράφησης μεταφέρεται με υψηλή πιστότητα στα αυτάκια του ακροατή κάτι που κανένα από τα μετέπειτα μέσα μουσικής αναπαραγωγής δεν πέτυχε, τουλάχιστον στον αντίστοιχο βαθμό. Τόσο το μεταγενέστερο CD όσο και τα ψηφιακά μουσικά αρχεία τύπου MP3 φτάνουν να είναι από μια κακόηχη αντιγραφή ως μια αξιοπρεπή αναπαράσταση του παλιού καλού αναλογικού ήχου. Αλλά δεν αγαπάμε το βινύλιο μόνο γι αυτό.

Εκτός από το περιεχόμενό του το βινύλιο αγαπήθηκε και για το εξωτερικό του περίβλημα. Δεκάδες καλλιτεχνών και φωτογράφων (αναφέρω μερικούς έτσι για το γούστο: Norman Seeff, RogerDean, AndyWarhol, H.R.Giger, Annie Leibovitz) σε συνεργασία με τους μουσικούς και τις εταιρίες τους, δούλευαν σκληρά ώστε να κάνουν το δίσκο θελκτικό πάνω στο ράφι. Πόσοι και πόσοι άνθρωποι δεν αγόρασαν ένα δίσκο μόνο από το εξώφυλλό του και πόσες φορές ένα τέτοιο δεν ήταν αιτία διαμάχης και λογοκρισίας, επηρεάζοντας άρδην τη μουσική κουλτούρα. Ο καμβάς του βινυλίου γέννησε τελικά μεγάλα εικαστικά δημιουργήματα όπως το Darksideofthemoon των PinkFloyd, το Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band καιτοAbbey Road τωνThe Beatles, τοNevermind τωνNirvana, τοNevermind the bollocks τωνSex Pistols, το The Velvet Underground & Nico, το Brain Salad Surgery των Emerson, Lake & Palmer μεταξύάλλων. Δίκαια λοιπόν ορδές ψυχαναγκαστικών συλλεκτών εξαπολύουν ένα φρενήρες κυνήγι σπάνιων και ιδιαίτερων βινυλίων συμπληρώνοντας το κλίμα λατρείας.

Σε καθημερινή βάση, το βινύλιο προσελκύει εκατομμύρια ανθρώπων στα δισκοπωλεία της περιοχής τους τα οποία αποτελούν ένα δημοφιλή τόπο συνάντησης και καθημερινής χαλάρωσης όπου μπορεί κανείς να ακούσει μουσική, να την αγοράσει, να συζητήσει και να διαφωνήσει με την άνεσή του. Το άτρωτο αρχικά CD είχε ημερομηνία λήξης, ενώ το άψυχο αρχείο στο σκληρό δίσκο ενός υπολογιστή μπορεί να εξυπηρετεί σε κάποιες περιπτώσεις όπως για παράδειγμα σε ένα ραδιοφωνικό σταθμό, μια διοργάνωση ή στο να έχεις τη μουσική σου σε ένα ταξίδι, αλλά δεν μπορεί να φτάσει το μεγαλείο του βινυλίου. Γιατί;

Είναι απλό. Ο κόσμος αγοράζει ένα δίσκο και παίρνει στα χέρια του αυτό που αγόρασε. Το βινύλιο απαιτεί μια συγκεκριμένη ιεροτελεστία. Ανοίγεις τη ζελατίνα του, παρατηρείς το εξώφυλλό του και τον τοποθετείς στο πικάπ σου για να ακούσεις την πρώτη πλευρά. Απαιτεί να τον προσέξεις και να είσαι εκεί όταν θα χρειαστεί να τον γυρίσεις. Σου δίνει ακόμα τη δυνατότητα να «παίξεις» με το ηχοσύστημά σου ώστε να αποκαλύψεις το μέγεθος του ήχου που βρίσκεται κρυμμένο στις αυλακώσεις του. Σε βάζει στη διαδικασία να ακούσεις πραγματικά αυτό που έγραψε ο εκάστοτε μουσικός από την αρχή ως το τέλος και αργότερα να βρεις και άλλο κόσμο ώστε να το συζητήσεις. Σε κάνει να μάθεις γι αυτό, να το αναζητήσεις και να το αποκτήσεις. Με τον καιρό πολύ πιθανό να μεγαλώσει η αγοραστική του αξία ή η σπανιότητά του. Αποτελεί τη δική σου πνευματική κληρονομιά την οποία μπορείς να μοιραστείς ή να χαρίσεις αργότερα στα παιδιά σου.

Καθένας από αυτούς, εκτός από τη μουσική, φυλακίζει και μια δική σου προσωπική ανάμνηση την οποία θυμάσαι όταν μετά από καιρό τον ξανακούσεις. Δε χάνεται μέσα στον πακτωλό αρχείων μουσικής τα οποία μπορεί να χαθούν ή να εξαφανιστούν μεταξύ των διαδοχικών format. Χρειάζεται λίγη προσοχή και αραιά και που λίγο καθάρισμα ενώ δεν σταμάτησε ποτέ να είναι ένα φανταστικό δώρο. Βγάλτε με ψεύτρα αλλά δεν πιστεύω ότι κάποιος θα είναι το ίδιο χαρούμενος αν του κάνουν δώρο ένα σπάνιο βινύλιο με το να του δώσουν τον ίδιο δίσκο σε ένα USBstick.

Το βινύλιο τελικά είναι μια διαχρονική αγάπη. Είναι μια προσωπική απόλαυσή. Είναι ένα κόλλημα και μια εξάρτηση. Είναι φετίχ!